میرزه جبّارخان سیاهپوش

                                                      میرزه جبّارخان سیاهپوش

رضا همراز

زونوز معارف پرورلری ایچره گمان کی میرزه جبّارخانین دا امکی اولموشدور . تاریخ لرده اونون قارداشی میرزه غفارخانین آدی حورمت له قید اولونموشسا ، آتدا – بوتدا بو معارف پرور هابئله شاعیرین ده آدیندان یا خود شعرلریندن آد آپاریلمیشدیر . تاسف له میرزه جبّارخانین گونوموزه قدر شعرلری یا باشقا یازی – پوزولاری ایشیق اوزو گورمه یب ، ائله اونا گوره ده آدی لایقی قدر مطبوعاتیمیزا  یا خود کیتابلاریمیزا یول تاپا بیلمه میشدیر .

بو ایتگین شاعیریمیزین حایات دفترین واراقلایاندا اونونلا بئله تانیش اولا بیلیریک . حاج حسن اوغلو میرزه جبّار سیاهپوش 1265 ینجی ایل زونوزون میرزه جان محله سینده آنادان اولوب ، اوز قارداش لاری میرزه ستار ، میرزه غفار و میرزه تیمور لا مهرمان آتا – آنا سینین گولکه لرینده بویا – باشا چاتمیشلار . او ، ایلکین درس لرین ائله اوز آتاسیندان اویرنمیشدیر . میرزه جبّارخان اوشاقلیق چاغلارین ائله صفالی زونوز قصبه سینده گئچیردسه ده ، گنج لیک چاغلاریندان اعتباراً تبریزه کوچوب بو اوجسوز – بوجاقسیز هابئله تاریخ یاشیتلی شهرین یول اداره سینده استخدام اولوب ، عالی رتبه بیر ایشچی اولاراق مشغول اولوب ، نهایت ائله اورادان تقاعد مقامینا ال چاتمیشدیر . اونون یول اداره سینده ایشله دیگی زامان آذربایجانا ، اوزل لیک له زونوزا گوستردیک لری امک لری هله ده یادلاردان چیخمامیشدیر . میرزه جبّارخان سیاهپوش گنج چاغلاریندان قلم اله آلیب ، بیر سیرا شعرلر قوشارمیش . او ، تورکجه ده شعر دئییب ، فارسجادا . اما فارسجا شعرلری چوخ آز اولوب ، تورکجه لری هله ده بیر سیرا شخصیت لریمیزین دیل ازبری اولموشلار . شاعیریمیزین آنادان اولدوغو یئر زونوز اونون پوئزیاسیندا خصوصی بیر یئر توتاراق ، حتی بیر شعرده بو سایاق قوشموشدور :

                          زونوز وصفینده

آی آب خاک ای جان پاک ، ای گوشه رضوان زونوز

الطاف حقدن سنده وار هر نعمت الوان زونوز

ظن ائیله مه عشقونده من دیوانه اولسام عیب دور

رسم ائیله سم نقشین اولور چون نقشه ایران زونوز

ایراندا اولسا نهرلر ، وار سنده شیرین چشمه لر

هم اوندا وار ، هم سنده وار چوخ سبز خرم جلگه لر

بیر یاندا آتلار قیشقیرار بیر یاندا جیرانلار گزر

ای میهن پاکون گولو وی بستر مردان زونوز

وار یاخشی یاخشی یئرلرین ، داغون – داشون ، معدن لرین

قیشلاقلارین ، یایلاقلارین ، وار کوه سلطان سنجرین

یوردون قشنگ ، اوتلاقلارین حاصل وئرن کوشن لرین

بو حوسنووه فکریم گولور – عقلیم اولور حئیران زونوز

یوخدور سنین مثلین یقین دونیاده هیئچ بیر نقطه ده

سگیز آغاج توپراق هانی یا شهرده یا کندده ؟

بیر باشی هرزنده چاتیر دیگر باشی دربندیده

ایران کیمی اوچ قونشودان گریان گهی خندان زونوز

هرزند ایله لیوار دور مثل عراق و ترکیا

دیزمار شومالیندا دوشوب روسیه ملکی گوئیا

امّا جونوبوندور مرند ، انگلتره یا هندیا

خوف ائیله مه هئچ سمتیدن کامینجه دور دوران زونوز

جای تاسف بوردادور اولادون اولموش ناخلف

عبرت له باخمیر عالمه اوز وقتی نی ائیلر تلف

جاهل خیانت کارلر هر گوشه ده چکمیش له صف

بیر جمع وار وئرمز رضا بیرده اولا نالان زونوز

پایین پایندن دور سنین هر گون تیرن تریان گئچر

یوزلرله ماشین لار داها سیل تک آخار هر آن گئچر

فوق فضادن رنگ برنگ طیاره لر پران گئچر

قالمیش پیاده ملّتین یوخ دردیوه درمان زونوز

آلدانما طرح نقشه ده ائتمیش مهندس اشتباه

هر شهرده ، هر کندده لازیم گلیر بیر ایستگاه

اما زنوز مولکونده وار ایکی محل ایکی دو راه

چون گوردولر سگیز آغاج باشدان باشا هریان زونوز

تورپاغه خدمت ائیله سه هر کس یوزه بیر مین وئرر

هر کیم کی بیر مین خرج ائده توپراق اونا یوزمین وئرر

هر مملکت یوزمین قویا اوندا یقین مین مین وئرر

گر بیزده خدمت ائیله سک بالله وئرر میلیون وئرر

آیا روادور بیر بئله ملکی اولانلار آج اولا ؟

بئش باتمان آرپا بوغدایا همساییه محتاج اولا ؟

پول تاپمایا یازاریده واری – یوخو حرّاج اولا

آخیر قاچا غربت لره یوردو قالا ویران زونوز؟

ای میهن پاکیم منیم هر کیم سنین قدرین بیله

هرگیز اینانمام بیرده او دلخوش اولا قپدن گوله

بّر بیابانه قاچار مجنون کیمی چولدن – چوله

بیگانه غربتده اولور شام و سحر گریان زونوز

بیر بئیله قانون واردی چون اولادینی بسلر وطن

یعنی اول زحمت چکر سونرا عوض گوزلر وطن

اولسا پریشان حال اگر بیر گون سیزی سسلر وطن

آباد اولوندوقجا ائلر هر مشگولو آسان زونوز

حبّ الوطن ایماندور امر ائیلیوب سالار دین

خدمت ائدر زحمت چکر هر کیم اونا ائتسه یقین

آخر وطن ویران اولور بس هارداسوز ای مسلمین

بیر دور خدا ، بیر دور وطن ، بیر دور بیزه ایران زونوز

فخریم بو دور ایرانلی یام استانیم آذربایجان

آبادی عمران دور ، شغلوم بطور رایگان

حیفا موفق اولمادی کامیمجه بو دور زمان

تا ائیله ییدیم من سنی بیر گوشه رضوان زونوز .

گوردویوموز کیمی او نه قدر آنادان اولدوغو یئری سئویب ، اونو عرض اعلایه قالدیرمیشدیر . میرزه جبّارخان فرهنگی ایش لریندن اوز قارداشی میرزه غفارخان لا زونوزدا سعدی عنوانلی مکتب تیکدیرمه لری ده چوخ ماراق دوغوران بیر ایش لردن ایدی . بونلارلا یاناشی ، خسته لیک دونیانی باشینا آلاندا ، او ایسته ییردی زونوزدا حامام جورله سین کی قالین قافالی لارلا ، قولاغی توک لی لرین قاباقدا دورمالاری ایله اوز به اوز اولدو . بو قیشر  دئدی لر: « خزنه دن سونرا هر نه اولورسا ، اورادا سو کور دئییل بونا گوره ده غسل دوشمز . بیز حامام قاییرما اجازه سی وئره بیلمه ریک !!! » میرزه جبّارخانین داها عمرانی ایش لریندن ، عبدالله خان طهماسبی زامانیندا یعنی 1300 ینجی ایل « گیوره » دروازاسی یا خود یولونون بونون مهندسی نقشه سی اساسیندا جورله نیلمه سیندن آد آپارماق اولار . بونلار دورسون بیر طرفده ، میرزه جبّارخانین 1318 ایلینده قیز مکتبی تیکدیرمه ذهنین مشغول ائتسه ده ، نهایت او 1329 « پورراندخت آذرسما» آدلی بیر قیز مکتبین آچماغا موفق اولور .

میرزه جبّارخان گنج چاغلاریندان عائله قورماق شرفینه نایل اولوب . او ، باخمایاراق کی سگیز اوشاق آتاسی اولوب ، اونلارین هامی سینین بویا – باشا  چاتماسیندا جاندان مایا قویماسی اولموشدور . شاعیریمیزین ائولادلارین بئله وورغولویا بیلرم :

1-                  اسماعیل (1298-1388) 2- دکتر شاپور 3-فاطمه 4-دکتر بهمن 5- دکتر هوشنگ6-پروین 7-مهندس ایرج 8- مهین. البته اونون اوچ اوشاغی دا ائله کیچیک یاشلاریندا فوت ائله میشلر ( حسن ، پرویز ، فریدون )

میرزه جبّار خان مشروطه دوورو اوز بویوک قارداشی میرزه غفارلا مشروطه چی لره قوشولوب ، بو قانلی – قادالی نهضت دن حمایت ائدیب ، اللریندن گله نی اسیرگه مه میشلر .  او ستارخان کیمی شرف سیمگه سینین رکابیندا اولدوغونا گووه نیب ، حتی ستارخان هابئله مشروطه چی لرین قهرمانلیق لارینا عاید بیر سیرا شعرلرده قوشمو.شدور کی بورادا اونلارین بیرینین بوتوونون گتیرمه سین نیسگیل ائدیرم :

ای دل گوز آچ اویان بیر باخ گئچن لره                   مردانه عمر ائدیب خیر ایش گورنلره

ظلمون کوکون قازیب عدلی سئونلره                    باش ایله جان ایله خدمت ائدنلره

                                               بیرق توتانلارا عدلی سئونلره

وقتا دوشوب وطن گرداب ذللته                           ملت دچار اولوب فقره ، فلاکته

سردار ایدی کومک بیچاره مللته                    تا قووزادی بیزی اوج سعادته

                                          اثبات ائیله دی خارج دووللره

هر ملت ائیله سه بو استقامتی                      ستارخان کیمی اولسا شجاعتی

بیر دفعه لیک آثار فقری ، فلاکتی               ائتمز داهی قبول ننگی ، اسارتی

                                      ازبر اولور آدی هر نوع دیل لره

چوخ وقت ائشیتمیسیز پیرو جوانیدن                  ذکر رشادت ستارخانیدن

قوزاندی بیشه آذربایجانیدن                             آرتیقدی بلکه او شیر ژیانیدن

                                آزادلیغی آلیب قویدو گلن لره

مشهد دیر اونون چایدان چیخان سسی                  گویده قیژیلدایان چارپازلی گولله سسی

باش قوزاماقلیغا قویمازدی هئچ کسی                   قورخو سالیب اونون شیرانه حمله سی

                                          اردوی دولته هم شاه سئونلره

وقتا کی توپ لر نیر نیر نیریلدی یه                       دوشمن الین بوغون بعضی ایله چینی یه

سردار آدین دئسن اعضاسی تیتری یه                تعریف اوخوشدو کی دوشمن اوزو دی یه

                                        تشبیه ائده اونو قیزمیش غضنفره

بئیله ائشیتمیشم بیر گون رحیم خان                  اوغلو بویوک خانا تاپشیردیکی امان

سنده دی آتلویا تا گوردولر هاچان                  گویدن گلیر بلا اولدو قاچان قاچان

                                  ترپنمه سین له یا گیرسین له سنگره

تا گوردولر هوا خار خار خارولدادی                           چاپون یامان سسی شارشار شاریلدادی

سسن باسدی چول لره داغلار گورولدادی             گولله ویژیلدییب گویده پارولدادی

                                       اوندا بیلین گلیب ستار سنگره

ورمیشدی انجمن سردار اوچون تفنگ                       حاضر ائدردیلر خورجون ایله فشنگ

تا سنگره گلیب باشلاردی لار رزم و جنگ                 قالماز دی دسته لر نابود اولاردی هنگ

                                     سویلردی هر گورن قوربانم اللره

ائتمیشدی هانسی گون بیر سنگری هدف            قویمازدی باش توتا نظم و نظام صف

اکثر اوز اوزلرین ائیلردی لر تلف                          خایینده اولمویوب اولمازدا هئچ شرف

                                     قویماز قدم بئله قانلی دوئل لره

چوخ گوردوک ائیله دی اوز قدینی علم                      هئی قیشقیریب بیزه سویلردی دم به دم

قویمون اوغول لاریم توتون سنگری دم به دم  وور ییخ اوچورت ، داغیت یول وئرمه قلبه غم

                                              رحم ائتمه یین بالام بو اهریمن لره

بیر گونده سیندیریب اوردوی تهرانی                              اوز قویدو قاچماغا ماکی لی ائل خانی    

توتدو اودا بوتون اطرافی هر یانی                                   اول صمد خانی ، سونرا رحیم خانی

                                                  آواره تولکو تک دوشدولر چول لره

دولت قوا لاری تاب وئرمه ییب قاچیب                         انوار معدلت هریان شفق ساچیب

آزاد خواه لر شادلیقدان گول آچیب                         دوشمن لرین سسی بیر دفعه لیک باتیب

                                              تبریکه گئتدیلر خلق انجمن لره

آزاد خواه لر دورموشدو لار صف به صف                 سردار بیر طرفده ، سالار بیر طرف

شهر اهلی گلدیلر با چنگ و نای و دف              هورا چکیب هامی شارشار ووروردولار کف

                                         عشق اولسون ائیله بیر جشنی گورنلره .

بو کیمی ذکالی شاعیر ، هابئله ادیب 83 ایل عومور – گون سوردوکده ، نهایت 1347 ینجی ایلین مهر آیی نین اوچونجو گونو تهراندا دونیاسین دگیشیب ائله اورانین فرهنگ سرای خاورانیندا اوزون تورپاغا قویور . یازیق لار اولسون کی ، او قبرستان ایللر سونرا سوکولوب – داغیدیلیب دان سونرا ، شاعیرمیزین ده مزاری ایتیب – باتیر . دئدیک لره گوره اونون الیازما شعر دیوانی قیزی فاطمه خانیمین یانیندا دیرکی اودا حالیا آمریکادا یاشاماقدادیر . سوزلریمیزین سونوندا آرزی گوز شاعیریمیز زونوزلو میرزه جبّارخانین طنز بیر شعرینین اوخوجوسو اولاق کی 1305 ینجی ایل عجب شئر قصبه سینده اولان زامان دئمیشدیر :

          ایت – پیشیک دعواسی

نئچه آی اولدو عجب شئر بیزه مسکن دئمه لی

چوخ قضا و قدر اوز وئردی بو مدّتده ولی

چونکو اوچ یول آراسیندا ایدی بیزیم منزلیمیز

ایت – پیشیک آزسا ، ازل دفعه اورا راست گله لی

جمله دن وار ایدی بیر قاره پیشیک قویروغو یوخ

بیزه قویمازدی نه بیر ایچمه لی نه بیر یئمه لی

بیر ده بیر فیندیق آدیندا تولا آزغین گلمیش

صبح دن شامه قدر هر نه وئریرسن خشه لی

بیر گئجه چوخدا قارانلیق ایدی من یاتمیشدیم

اوندا گوردوم کی گیریب منزله گلمیش ایره لی

چوخدان آرزوم بو ایدی بیر اونو منزلده توتام

کومک حققینه من ختمه وئریم بو عملی

های وئریب فیندیغا گوتدوم ماشانی تا کی وورام

ائیله قیشقیردی اورکدن کی ایتیم اولدو دلی

فینقیریب قابلاریدا توکدو یئره سیندیردی

منده دوردوم کی شروع ائتمه یه جنگ و جدلی

سیزه عرض ائتدیم ازلده کی او قویروقسوز ایدی

او سببدن داهی چوخ چابک ایدی ما حصلی

چیخیب اندازه گوتوردو قره دوردوم گئتدی

من دئدیم گئت کوپک اوغلو یئر اگر بیر کیشه لی

دالیدان فندیق اونو ایسته دی تعقیب ائله سین

مانع اولدوم کی گئدر یاری گئجه ایش یئکه لی

گوتوروب غیض ایله کبریتی چکیب یاندیردیم

گوردوم ای وای شوشین دی اوسینان یوخ بدلی

اوره ییم توتدو دویونمه ، ال – آیاغیم اسدی

بیلمیرم کی بو ایشه چاره نه دور نیله مه لی ؟

گئجه نی صبحه قدر یوخلا مادیم حرصیم دن

آخرالامر دوروب پالتاری گئیدیم گئجه لی

اوچ آیین صدمه سینی مختصر آلدیم نظره

اون تومن دن چوخ اولاردی ضرری من بیله لی

اوندا گوردوم کی قضا توتدو گوزون گلدی یئنه

تئز دوروب سنگری آلدیمدا اوتوردوم مزه لی

دوره نی چرخ ووروب چیپدی اوزون بیر قاپویا

دیرناغین بند ائله دی گوردو کی قاپی رزه لی

میررا میر ائیله دی بعداً بیر آغیز قیشقیردی

منده بیر نعره چکیب ده اوخودوم ناد علی

حربه دن گئچدی الیمه بیر اودون یارماچاسی

بیر ایاغیم دالیدا ایدی او بیریده ایره لی

کی دئدیم بسدی داهی فرصتی فوت ائتمه گیلن

ائیله کی بو ائشینیر ایندیجه یرتیق گئنه لی

قصدیم اوّل بو ایدی دنبه ینی تاپدالاییم

باشی بنددی قیزیشیب دالدا قالیبدیر کفه لی

قوزادیم یارماچانی غیض ایله گتدیم آشاغا

اوّلین حملییه وردوم یئره دوشدو سره لی

ائیله بیر جنگ ائیله دیق قندیق ایتیردی اوزونو

قاچدی گیردی بوجاغا گوزلری قالدی بره لی

سس دوشوب دوره ده همسایه لره اولدو خبر

او قدر طول تاپیب گلدی هاوارا شیر علی

کلب الاصغر کی بیزیم منزلین ارباب ایدی

سس لنیردی گلیرم قورخما ولیکن جعلی

ائیله هنگامه دی بیر توزدو گوز آچماق اولماز

کلب الاصغر ، شئر علی ، گلسه الیندن نه گلی ؟

سونرا آچدیم قاپینی چیخدی پریشان گئتدی

گوره جک گون واریمیش یئتمه میش ایدی اجلی

گه قاچیر ، گاه دورور ، گه یخیلیر ، گه گیجه لیر

نئجه کی مست آدام یول یئریینده گیجه لی

منه بو قصّه حقیقت بویوک عبرت اولدو

پیشیکی ایسته دی وئرسین اوزومه اوز عملی

دهریده اوغرو لوغون علت ایجادی بیزیق

بیزه انصاف اگر اولسا پیشیکده دوزه لی

بودا واضح دی خطا کار حیاسی اولماز

دزد بی شرم مگر بیر کوتک ایله دوزه لی ؟

الغرض ایندی یه جک بیز کی اسیروق پیشیگه

کی بیزه قویمادی قالسین بیر تیکه چینه مه لی

پیشیگین شانینه چوخ شعر یازیب لار امما

هیچ شاعیر دئیه بیلمز بئله شیرین مزه لی .

قایناقلار ، ایضاحلار :

1-جغرافیای طبیعی ، اقتصادی و انسانی زنوز . بو عنوان سایین شاعیر، پرویز آقا صانعی نین لیسانس تئزی دیر کی 1335-1336 ینجی ایل تبریز اونیوریسته سینده دفاع اولونموشدور . همین پایاننامه نی رحمتلی میرزه جبّارخان سیاهپوش اوخویاندان سونرا ، بیر سیرا بیلگی لر آرتیریب ، ایکی خریطه ده اوزوندن یادیگار قویموشدور .

2-                 شاعیریمیزین اوغلو مهندس ایرج سیاهپوش لا آتاسینین حیاتینا دایرتئلفونو قونوشمامیز . مهندس سیاهپوش بیر سیرا بیلگی لردن علاوه آتاسینین پرتره سی ایله ایت - پیشیک شعرین ده بیزیم اختیاریمیزدا قویدولار . بو محبت لره گوره اوز منت دارلیغیمی بیلدیریرم .

3-                میرزا غفار خان سیاهپوشزنوزی / رضا همراز / آناوطن هفته لیگی ، سالماس ( مقاله )

4-                گذری بر سرزمین علم و ادب زنوز – سید جبّار ریاضی ، تابستان 1385 ، تبریز – نشر حورشرق