میرزا حسین مدرّس زاده

میرزا حسین مدرّس زاده

فرهنگی گمنام

رضا همراز

زنده یاد حاج میرزا حسین مدرّس زاده تبریزی یکی از فرهنگیان آذربایجان بود که در طول هفت دهه زندگی پربار توانست بیش از پنچ دهه از عمر گرانمایه خود را صرف تعلیم و تعلم نماید . آن مرحوم فرزند شادروان حاج میرزا احمد مدرّس زاده معارف پرور نام آشنا و دوست و هم مرام دیرین مرحوم حاج میرزا حسن رشدیه در سال 1277 و به روایتی 1282 شمسی در تبریز دیده به هستی گشود . مراحل ابتدایی کسب تعلیم و تربیت در مدارسی صورت گرفت که پدرش مرحوم حاج میرزا احمد مدّرس بنیان گذاشته بود صورت گرفت . چنانکه گذشت مقدمات علوم و ادبیات را از پدر خود یاد گرفت و بعد در مدرسه اتحاد نوبر تحصیل کرد. تا اینکه پا به دوره جوانی می گذاشت پدرشان به سال 1308 شمسی جان به جان آفرین تسلیم می نماید . از آنجایی که ایشان فرزند بزرگ پدر بودند ، مدیریت مدرسه را به عهده گرفته و سالها با لیاقت آن را ادامه داد و پس از پدر مدیر مدرسه ای بود که بعدها آن مدرسه بنام فخر رازی مشهور گردید و مدیریت این مدرسه از سال 1305 منحصراً با ایشان بوده . مرحوم مدرس زاده در سال 1316 دبستان دخترانه ای بنام شمسدخت دایر و اداره آن مدرسه ی نوپا را نیز خود به عهده گرفت و سپس کلاس شبانه ای هم تشکیل داد و به تعلیم و تدریس سالمندان پرداخت . کمی بعد از سال 1320 به مدیریت کلاسهای سالمندان شماره 14 و 21 دولتی منصوب گشت و در پیشرفت تحصیلات کلاسهای مزبور سعی وافر داشت . شادروان مدرس زاده روی هم رفته در توسعه سواد بین مردم به اندازه استعداد خویش کوشش و مجاهدت نموده و در این راستا چندین مرتبه مورد تشویق و تقدیر و نیز دریافت مدال نایل گردیده بود . مرحوم میرزا حسین مدرس زاده ضمن فراگیری علوم وقت گه گاهی نیز دست به قلم گردیده و مطالبی در زمینه معارف آذربایجان قلمی می کردند . متاسفانه نمونه هایی از نوشتجات ایشان در دسترس نیست الّا نوشته زیرین که  جهت مزید استفاده علاقمندان در اینجا نقل می گردد : معظم در یادداشتی که در 8 بهمن 1322 مطابق با سوّم صفر المظفر 1363 از روی استمداد نامه ای که در سال 1343 هجری به جهت پاره ای مشکلات ، مدرسه اتحاد نوبر در شرف انهدام و انحلال بود تنظیم گردیده، تاریخچه دبستان فخر رازی را که از یادگارهای حاج میرزا احمد بود به قرار زیر نوشته :

مورخه 8 بهمن 1322

مطابق 3 صفر1363

شماره 133

تاریخچه دبستان فخر رازی

 « بودم آنروز من از سلسله ی دردکشان                         

  که نه از تاک نشان بود و نه از تاکنشان

دبستان فخر رازی (اتحاد نوبر سابق) که مصدر مشتقّات مدارس جدیده و قدیمی ترین و اسبق همه مدارس و موسس طرز جدید و الفباء جدید می باشد در دوره های مختلفه متحمّل همه قسم زحمات و با حفظ حیثیت تدیّن و اسلامیت از سال 1308 قمری بنام رشدیه به موسس ابوی مرحوم (حاجی میرزا احمد رشدیه) تاسیس شده بعد از چند سال مدرسه ی مجانی ایتام دولتی به معاونت و عهده داری رب النوع معارف حاجی امین الدوله به آن مدرسه الحاق شده و در محله ی ششگلان در عمارت حاجی آقا بزرگ شیرازی دایر شده و از شاگردان یتیم و بی پرستار رجال بزرگ قابل تربیت نموده که آلان نظامیان و صاحب منصبان عالیرتبه بوده در سر میز ادارات مشغول خدمت هستند و بعد از تشریف بردن حاجی امین الدوله به طهران یک شعبه منتقل به طهران و از طهران یک شعبه منتقل به بلده قم شده و در تاریخ 1324 قمری با مدرسه قدسیه و رشد و قدس و نوبر اتحاد نموده بنام اتحاد نوبر مسمّی و مدرسه ی حیات اهراب را به عنوان شعبه قبول نموده و هر ماه از دولت 65 تومان اعانه می شد و در اواخر به ملاحظه ی اینکه حضرات اعانه ی دولت را در میان خودشان قسمت ضیزی نموده و در موقع اظهارات مدرسه به غیر از وعده های غیر منجر به نتیجه ، نتیجه حاصل نمی شد و نیز به ملاحظه ی بی ترتیبی ها از آمیزش مدعیان معارف کناره جسته در تاریخ 1343 قمری اداره امور مدرسه را به اینجانب حسین مدرس زاده فرزند ارشد خود محول و خودشان نیز در تاریخ 1349 قمری برحمت ایزدی واصل گردید و از آن تاریخ اینجانب زمام امور مدرسه را بدست گرفته و به شهادت پرونده های موجوده در آن وزارتخانه هر سال ششم آن با دادن صدی صد قبولی در امتحانات مفتخر گردیده و الان که سال 55 خدمت این مدرسه است زیاده از سی نفر مدیر مدرسه شاگرد تربیت شده ی این مدرسه می باشد و در تاریخ 1349 قمری که آقای احمد محسنی در آذربایجان رئیس فرهنگ بودند بدون علت کلاسهای دبیرستانی این مدرسه را منحل نمودند و مکرر از اولیای امور هر چه استمداد و استغاثه شد نتیجه حاصل نگردید. بالاخره محض جبران منحل شدن کلاسهای دبیرستانی در سال 1316 موسسه ی دیگری به عنوان شعبه بنام دبستان شمسدخت دخترانه با موافقت رسمی وزارتی تاسیس و در سال 1317 نیز کلاسهای پنجم و ششم را با اجازه ی اداره فرهنگ تشکیل داده و به موجب آگهی شماره 201 رسمی مورخ پنجم شهریور ماه 1317 منتشر نموده و تا حال که پنج سال از دوران کلاسهای مزبور می گذرد هر سال با دادن صدی صد قبولی داوطلبان رضایت اولیای فرهنگ و دانش آموزان را به خود جلب نموده و در غائله شهریور ماه 1320 که تمامی دبستان و دبیرستانهای تبریز و حتی خود اداره ی فرهنگ به مناسبت غائله مزبور بسته و حتی تشکیلات خود اداره فرهنگ به هم خورده و تمام اثاثیه آن به یغما رفته بود در همچو روزی اینجانب محض خدمت به دولت و ملت علاوه از قسمت دبستان پایه های اول و دوم دبیرستان دخترانه را به اجازه ی مخصوص ریاست محترم وقت آقای پرتوی دایر و مشغول انجام وظیفه شده بودم که پس از یک ماه و نیم عوض تقدیر بنا به دستور آقای سلیمی کفیل محترم فرهنگ بدون علت برچیده شده در صورتیکه در کشورهای خارجه کسانیکه در راه تعمیم فرهنگ کوشیده اند و خدمات شایانی ابراز نمایند با دادن جوایز و مدالهای علمی مفتخر و بلکه مجسمه های ایشان را برای یادگاری طرح می نمایند اکنون که به مناسبت کمی بودجه و عدم توجه اولیای فرهنگ اساس این بنگاه در شرف انهدام و انحلال است به مضمون ( واذااصابهم البغی هم ینتصرون ) فریاد مظلومانه کشیده از اولیای منصف فرهنگی استمداد مینماید .

با احترامات فائقه . مدیر دبستان فخر رازی و شمسدخت . حسین مدرّس زاده  »

تردیدی نیست که تا نام پر فروغ آذربایجان در صفحه گیتی به جلوه گری خواهد پرداخت ، نام معارف پژوهان و زحمت کشانی که در جهت عمران و آبادانی و  پیشرفت در این خطه زحمت ها کشیده اند نیز در صدر خواهد بود . مرحوم مدرس زاده نیز از جمله این کسان می باشد . متاسفانه این فرهنگی سخت کوش در روز جمعه 21 اردیبهشت  سال 1352 در اثر سانحه تصادف در دم جان باخت و در قبرستان امامیّه تبریز  رخ برخاک گذاشت .

خوشبختانه از ایشان فرزندی به یادگار مانده که خود از شاعران این خطه بوده و در زنده نگه داشتن نام پدر و اسلاف خود زحماتی کشیده است . ایشان کسی نیستند جز آقای احمد مدرس زاده که در شعر « مدرس»  تخلّص می نمایند . دفتری از اشعار ایشان به انضمام چند کتاب دیگر  نیز خوشبختانه منتشر گردیده است . فرزند آقای احمد مدرّس زاده نیز ، آقای حسین مدرّس زاده قدم در راه پدر و جد خود گذاشته و از شاعران جوان و توانمند این خطه می باشند . این پدرو پسر به زبانهای ترکی و فارسی شعر می سرایند اما اکثریت قریب به اتفاق اشعارشان به زبان فارسی هستند .

منابع ، ماخذ و توضیحات لازم در این مقاله :

1-    حاج میرزا احمد مدرّس / بانی چندین مدرسه به سبک جدید / رضا همراز/www.rezahamraz.com 

2-    نشریه شماره 6 اداره فرهنگ آذربایجان ، مرداد ماه 1332 – تبریز

3-    یادداشتهای شخصی نویسنده این سطور – رضا همراز

4-    یادداشتی از آقای احمد مدرّس زاده فرزند صاحب ترجمه