سلیم جواهر کیتابینین اون سوزو

 سلیم جواهر یا سلیم جواهری

                                            رضا همراز

آذربایجان ادبیاتی و فولکولورونون زنگین اولماسینین مختلف سبب لری اولماسینا ، بویوک عامیل لرین بیریسی ده بو دیلده یارانیب ،کوک سالان ناغیل لار اولموشلار . بو ناغیل و داستان لار بیزیم دیل و ادبیاتیمیزدا ایکی تهر یارانا بیلمیشلر . اونلارین بیر سیراسی شفاهی ادبیاتیمیزدا عاشیقلار واسطه سی ایله کی داها چوخ شعر و نثر ایله بزک وئریلمیشلر و باشقالاری ایسه کلاسیک اثرلریمیز سیراسیندا یارادیلمیشلار . اورنک اولاراق دئیه بیلرم کی بیزیم عاشیق لارین دیلینده نقل اولونوب ، تعریف لنن کوراوغلونون ، علمی تحقیقی یازیلان کیتابلارا گوره بیرچوخ فرق لری ایله واریانت لاری اولموشدور . بو فرق لر دئمک تام بوتون داستانلاریمیزدا گوزه دیه بیلیر . ماراقلی دیر کی بیزیمده ادبیاتیمیزدا باشقا ادبیاتلار کیمی بیر چوخ دیل لر ایله کولتورلره بیر سیرا اثرلری بورج وئریب ، بیر سیرا اثرلری ایسه بورج آلمیشیق . بودا منجه هر دیلین و مدنیتین گوزل لیک لریندن حسابلانا بیلر .

کئچمیش لرده جماعتین تفریح لرینین آز اولدوغو ، سبب اولموشدور کی  تورکجه میزده اون لار داستان یا ناغیل یازیلیب یا خود چاپ اولسون . سئوینج له دئمه لی ییک بو اثرلرین بیر چوخو ایشیق اوزو گورسه لرده مع الاسف بیر سیرالاری هله لیک نابلد و ائله الیازما شکیللرینده قالماقدادیرلار . البته داشباسما یا خود قورقوشون واسطه سی ایله نشر اولان اثرلری بوگون اله کئچیریب آراشدیرمادا داها اونم سیز دئییل و ان گرک لی ایش لردن دیر . اونلارین بیر چوخون دا یازی قایدالاری قورونماییب ، یا مختلف واریانت لاردان تشکیل تاپمیشلار . بورادا دئییلیب – ائشیدیلن ناغیلار اساسا محبت یا همان سئوگی داستانلاری ایله قهرمانلیق داستانلاری اولموشلار . البته بونلارلا برابر بیر سیرا دینی آنلام لاری داشییان یا  جن و پری دونیالاریندا گزیشن داستانلاردا اولموشلار کی بوگون اونلاردان دا الده ائتمک اولار . ماراقلی دیر کی بونلارین بیر سیراسین ان اسکی دوورلرده بویوک شاعیرلریمیز نظمه چکمیش و یقین کی اونلاردا هانسی بیر قایناقلاردان غیدالانیب دایاناراق بو کیمی موبارک ایش لره قول قویموشلار . گنجه لی نظامی ؛ باغدادلی فضولی ، و ... اون لار بو کیمی نهنگ شاعیرلریمیزین شعر دیوانلارینا گوز گزدیردیکده ایستر فارسجا – ایسترسه ده تورکجه گوره بیلریک . بورادا نظره گلیر بوداستانلارین بیر سیرالارینین آدلارین ذکر ائتمه بیر اوقدرده یئرسیز اولمایاجاق .

الف : محبت و سئوگی داستانلاری :

1-     اصلی ایاه کرم 2-عاشیق غریب ایله شاه صنم 3-آرزی ایله قنبر 4-شیرویه و شکاری 5- شیرین و  فرهاد 6- خسرو ایله شیرین 7- لیلی ایله مجنون 8-امیر ارسلان ایله فرخ لقا  9- وامق و عذرا 10-سیف الملوک ایله بدیع الجمال 11- سارا ایله خان چوبان12-بهرام و گول اندام 13- ورقه و گلشاء 14- عاشیق واله ایله زرنیگار 15-و ...

ب : قهرمانلیق داستانلاری :

1-     کوراوغلو  2- قوچاق نبی 3-شبسترلی حسین کورد ( بیر روایته گوره بونون اصل آدی حسین قورد دیر کی کثرت استعمال دان ، حسین کورد دئییلیر ) 4-بهمن نامه 5-قاچاق کرم6- دده قورقود داستانلاریندان اولان دلی دومرول 7-و ...

ج : دینی داستانلاری   :

1-     مختار نامه 2- مصیب نامه 3- خاور نامه4- حمزه نامه یا امیر حمزه دستانی5-و...

د: جن و پری لر یا تخیلی دونیا :

1-     سلیم جواهر 2- جن و پری ناغیل لاری3- کولثوم ننه ناغیلی4- و ...

سلیم جواهر داستانی حاقدا :

بو داستاندان بو گونه کیمی اون لار واریانت ایستر فارسجا ، ایستر عربجه ایستر سه ده تورکجه ] تاسف له تورکجه میزده بو گونه قدر یالنیز بیر الیازما نسخه تاپیلمیشدیر [  تانینیب ، یا تانینماقدادیر . تانینمیش مین بیر گئجه ناغیلینین کولگه سی بو داستاندا گورونمکده دیر . البته دئمه لی ییک ناغیلین یازاری نین ساوادلی اولدوغو سبب اولموشدور کی ؛ همین روایت ده موللای روم ، نیشابورلو عطار و بیر سیرا باشقا بویوک شاعیر و یازارلاری نین دا ایزی کیچیک حالدا گورونه بیلسین  . بو  ناغیلین شیرین اولدوغو سبب اولموشدور کی , ایران اراضی سیندن باشقا اولکه لرده ده آراشدیریلیب ، گئنیش تدقیقات آپاریلسین . او جمله دن آلمانین بویوک فولکولورچو و آراشدیریجی عالیمی پروفسور اولریش مارزلف ، هابئله آمریکالی عالیم مارقارئت میلز ده بو ناغیل حاقدا دیرلی فیکرلری اولموشدور . همده خانیم هگ هگواشی ده 1984 ینجی ایلده بیر آراشدیرماسی اولموشدور کی خوشبخت لیکله هر اوچ  یازیدا  بوگون الده دیر . دئمه لی یم  بو ناغیل ایراندان باشقا ، اورتا آسیا ، افغانستان و بیر سیرا باشقا اولکه لره ده آیاق تاپییب ، گئدیب چیخمیشدیر . حتی ان اوزاق اولکه لرده ده ترجمه اولونموشدور . روسجا ، انگلیس جه و فرانسیزجه ترجمه لردن خبرلی اییک . سلیم جواهر ناغیلی ایراندا دونه – دونه نشر اولسادا ، آنجاق اوندان نسبتا  اوره یه یاتیم بیر فارسجا نسخه نئچه ایل بوندان اول محمد جعفری ( قنواتی ) واسطه سی ایله ، بیر نئچه الیازما ، داش باسما و قورقوشون چاپی اساسدا حاضیرلانیب ، تهراندا مازیار نشری واسطه سی ایله1387 ینجی ایل نشر اولموشدور . ماراقلی دیر کی بو نسخه ده مارقارئت میلز و اولریش مازلف – ین ده سلیم جواهر حاقداکی یازی لاری داخیل ائدیلمیشلر .

مع الاسف بو سطیرلری یازار بو گونه کیمی بو اسکی ناغیل حاقدا تورکجه میزده بیر نسخه یه راستلاشمامیشدیر . گوردویوم سلیم جواهر ناغیلیندا دا  اصلا ناغیلین تورکجه اولدوغوندان بیر کیمسه بیلگی ارائه وئرمه ییب یا خالا – خاطیرین قالماسین ، بیر – ایکی سطره کفایت ائتمیشدیر ! البته تبریزین تربیت کیتابخاناسینین لیستینده همین کیتابین 32 صحیفه ده نشر اولونوب ، قورونماسیندان سوز گئتمیشدیر . اما یازیقلار اولسون کی او نسخه نی گورمه یه موفق اولا بیلمه دیک . یا داها دوغروسو او کیتابخانادا یئری بوش ایدی !! خوشبخت لیک ده فولکولورچو دوستوموز سایین علی بیگ برازنده نین چابالاری اساسدا بو گوزل ناغیلین تورکجه میزده بیر واریانتی نین الیازماسین اله سالینیب بو گوزل لیک ده ایش له مه لری بیزیم اوره یمیزی داها آرتیق قیزدیرمیشدیر . تاسف لر اولسون کی تورکجه میزده بو ناغیلین الیمیزده  نسخه لری نین آز اولدوسو سبب اولور کی ، هله لیک علمی – تدقیقی بیر نسخه حاضیرلانا بیلمه سین . آنجاق بو اومود اورک لریمیزده یارانا بیلیر کی ایلک آتدیمی علی برازنده گوتوروب ؛ گله جکده کی آشار – داشار فولکولوروموز ساحه سینده چالیشانلاردا بو آتدیمی ایزله ییب باشقا نسخه لر الده ائتمه کله علمی بیر نسخه حاضیرلایا بیلسین لر . البته ده حورمتلی علی برازنده قلمداشیمیزین بئلنچی ایش لریندن اونجه ده گوردویوموزه اساس ، بو نسخه نین اوخونوب ، زحمت چکمه سی حاقدا نه درجه ده چتین لیک لره قاتلاشدیغینا اینانا بیلیریک . بو دیرلی نسخه حاقدا برازنده دوستوموز اوز یازیسیندا لازیمی قدر بیلگی وئردییی اوچون اونو تکرار ارائه وئرمه یی یئرلی گورمه دیم . آنجاق قاجار دونمینده یازیلان یا داها دوغروسو 141 ایل بوندان اول – هجری 1245 ینجی ایل حاج زین العابدین قاضی جهانی نین قلمی ایله 79 صحیفه دن یازیلان بو الیازما اوزلویونده چوخ دیر داشییان بیر نسخه دیر . بو مبارک ایشی تام بو کیتابی اوخویانلارلا برابر فولکولوروموز و کولتوروموز حاقدا چالیشانلارا تبریک دئیه ؛ قلمداشیم علی برازنده یه ال – قولون آغری ماسین دئیب گله جکده بو کیمی دیرلی ایش لرین آردی کسلمه مه یینی آرزی ائدیریک .

تبریز  - رضا همراز

29/2/93

آچیقلامالارلا برابر بو یازینی یازماقدا بو قایناقلاردان غیدالاندیم :

1-سلیم جواهر یا سلیم جواهری ناغیلینین اونملی اولماسینا بیر اورنک بونو دئیه بیلرم کی دونیا مقیاسیندا تانینان ایکی فولکولورچو بو ناغیل حاقدا گئنیش تدقیقات آپارمیشلار کی اوست سطیرلرده اونلارا اشاره اولونموشدور .

2-دو روایت از سلیم جواهری / به کوشش : محمد جعفری قنواتی / نشر مازیار ؛ تهران 1387

3-ادبیات عامیانه ایران / مرحوم دکتر محمد جعفر محجوب  - به کوشش حسن ذولفقاری / تهران نشر چشمه 1387 ، دو جلد

4-مقاله: نقد اسطوره شناختی دیوها و موجودات ماورایی در داستان سلیم جواهری – معصومه ابراهیمی ، فصلنامه علمی – پژوهشی نقد ادبی ، سال سوم ، شماره 11 و 12 ، پائیز و زمستان 1389

5- بو داستانین یارانماسین تیموری لر دوورو ایله صفوی لره عاید بیلن لر وار.آنجاق بیر سیرا ایزلره گوره بو ناغیلین صفوی دوورونده یارانماسین داها گوجلو ائده بیلیر .

6-هزارو یک شب – ترجمه : عبداللطیف طسوجی تبریزی،ایکینجی چاپ 1383 ، تهران – جامی نشری  . بو کیتاب محمد شاه زمانی ، بویوک شازدا عباس میرزه نین اوغلو بهمن میرزه نین سفارشی اساسدا عربجه دن فارسجایا چئوریلیب و عرب شعرلرینین عوضینه او دوورون شاعیری سروش ، فارسجا شعرلر سئچمیشدیر . همین کیتاب بیرینجی دونه هجری 1261 ده تبریزده نشر اولونموشدور .

7-سند باد نامه ناغیلینین ان گوزل تصحیح لریندن تورک عالیمی پروفسور احمد آتش – ین تصحیحین آد وئرمک اولار . آرتیق بیلگی اوچون باخین : سند باذ نامه / محمد بن علی بن محمد الظهیری السمرقندی – به اهتمام ، تصحیح و حواشی احمد آتش – نشر فرزان ؛ تهران 1362 . همین کتاب 1948 ده اوستانبولدا چاپ اولوب ، سونرا  افست اولاراق ایراندا یئنی دن مجتبی مینوی نین بیر یادداشتی ایله باسیلمیشدیر .

8-حکایت سند باد بحری و قصه سلیم جواهری / پژوهشگر و ویراستار : منوچهر کریم زاده ؛ طرح نو نشری ، تهران1382

9-تربیت کیتابخاناسینین سیاهه سینده ذکر اولونان تورکجه سلیم جواهری کیتابینین بیچیمی بئله قئید اولونموشدور:5/16*21 – آرتیق بیلگی اوچون باخ : فهرست کتابهای چاپ سنگی و سربی کتابخانه تربیت تبریز ( فارسی – عربی 0 ترکی ) گردآوری : دکتر هادی هاشمیان . نشر ستوده ؛ تبریز 1386